Η άποψή μου για την ψυχοθεραπεία

Πρόκειται για θεραπεία μέσω του λόγου, κάτι που σημαίνει ότι επικοινωνούν δυο (ή περισσότεροι) άνθρωποι μεταξύ τους, δημιουργείται σχέση μεταξύ τους ( η ψυχοθεραπευτική σχέση) και προσπαθούν από κοινού να λύσουν τα προβλήματα εκείνου (του ασθενούς ή πελάτη) που έθεσε το αίτημα για να θεραπευτεί. Οπότε, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι εκτός από τα φάρμακα για να γιατρέψουμε τον ψυχικό πόνο. Ας μην ξεχνάμε ότι οι φαρμακευτικές θεραπείες συχνά έχουν παρενέργειες, κάτι που αποφεύγουμε αν καταφύγουμε στην ψυχοθεραπεία. Δεν λύνονται βέβαια όλα τα προβλήματα μέσω του λόγου, αλλά θεωρώ ότι είναι ακραίες (και πολύ σοβαρές) οι περιπτώσεις όπου θα πρέπει να καταφεύγουμε στα φάρμακα για να απαλύνουμε τον πόνο της ψυχής. Υπάρχουν εκατοντάδες παρακλάδια και είδη ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων, όμως τα κυριότερα είναι τα παρακάτω: Οι ανθρωπιστικές προσεγγίσεις

ΟΙ γνωσιακές-συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις

Οι ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις

Οι ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία μπορούμε να πούμε ότι είναι ο "πρόγονος" όλων των υπολοίπων προσεγγίσεων μιας και ο S.Freud είναι από τους πρωτοπόρους που θέλησαν να θεραπεύσουν τις πληγές της ψυχής μέσω του λόγου. Η προσέγγιση αυτή εστιάζεται στο παρελθόν και συγκεκριμένα στα τραύματα που αποκτά κάθε άνθρωπος κατά την διαδικασία της ανάπτυξής του αλλά και αργότερα και αυτά αφήνουν πάνω του ανεξίτηλο αποτύπωμα διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα και επομένως την συμπεριφορά του. Στην ψυχανάλυση έχουμε μια διαδικασία αποκάλυψης των απόκρυφων επιθυμιών και ενορμήσεων που ενδέχεται να είναι η αιτία εκδήλωσης της ψυχικής νόσου. Το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον θεωρούνται ότι καταπιέζουν το άτομο μέσω των απαιτήσεών τους, χτίζοντας το υπερεγώ, με άλλα λόγια τη συνείδησή του, τις απαγορεύσεις και τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους ζει. Μέσα από τη σχέση με τον θεραπευτή ο ασθενής τείνει να επαναλάβει μοτίβα σχέσεων που στο παρελθόν τον έκαναν δυστυχισμένο ή δυσλειτουργικό. Η σχέση με τον θεραπευτή οδηγεί σε νέα μονοπάτια που τελικά απελευθερώνουν τον άνθρωπο και τον βοηθούν να ξαναβρεί τον "υγιή" εαυτό του. Βέβαια, το τι θεωρούμε υγιή συμπεριφορά και τι όχι είναι μια μεγάλη κουβέντα. Ας μην ξεχνάμε ότι εξαρτάται από την εποχή που διανύουμε, τις κοινωνικές συνθήκες , τον τόπο και γενικά τις συνήθειες που επικρατούν. Για παράδειγμα, πριν από χρόνια θα ήταν αδιανόητο να να πιστέψουν ότι οι γυναίκες θα ψηφίζουν ή ότι δεν αποτελούν περιουσία του ανδρός ή ότι οι σκλάβοι θα κερδίσουν την ελευθερία τους ή ακόμη ότι θα επιτραπούν οι προγαμιαίες σχέσεις και πολλά άλλα παραδείγματα. Γι'αυτό, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να λαμβάνουμε υπόψη το περιβάλλον του πελάτη (ασθενή) αλλά και του ψυχοθεραπευτή για να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα για την κατάσταση της ψυχικής υγείας κάποιου ατόμου.

Και η τελευταία πρόταση μας φέρνει πιο κοντά στις αρχές της ανθρωπιστικής ψυχοθεραπείας που έχει ως επίκεντρο το άτομο ως ολοκληρωμένη οντότητα που οδεύει προς την τελείωση και την εκπλήρωση των στόχων του, με σεβασμό πάντα στην αξιοπρέπεια και τις αξίες του. Σε αυτή την προσέγγιση δεν συναντάμε τη λέξη ασθενής γιατί η παρέκκλιση δεν αποτελεί αρρώστια αλλά την ιδιαιτερότητα του καθένα μας που μπορεί να την εκμεταλλευτεί υπέρ του, να σχεδιάσει αλλά και να ολοκληρώσει τους στόχους του μέσα σε αυτή τη ζωή, με συνοδοιπόρους τους άλλους ανθρώπους τους οποίους σέβεται και ευγνωμονεί που βρίσκονται στη ζωή του. Ο Carl Rogers ήταν από τους πρωτοπόρους αυτής της προσέγγισης, όμως ακολούθησαν και πολλοί άλλοι με κύριο στόχο να απαλλάξουν την ψυχοθεραπεία από την "ιατρική" οπτική και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να απαλλαχτούν από τα καθημερινά βάρη και δυσκολίες, αλλά και από σοβαρότερα προβλήματα όπως το  π.χ.πένθος  μέσω του λόγου, της ενθάρρυνσης, της ψυχολογικής ενίσχυσης και της φροντίδας. Είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι βοηθιούνται με αυτόν τον τρόπο και έρευνες αναδεικνύουν την αξία και τα οφέλη της ψυχοθεραπείας. 

Όμως, από όλα τα είδη ψυχοθεραπείας, αυτό που αποδεδειγμένα (έχουν γίνει πολλές έρευνες πάνω στην αποτελεσματικότητα) έχει μεγάλα θεραπευτικά αποτελέσματα είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, της οποίας εμπνευστής είναι ο Aaron Beck που την υποστήριξε επί χρόνια και την εξέλιξε σε μια από τις πιο δημοφιλείς προσεγγίσεις. Εστιάζεται στην αλλαγή της συμπεριφοράς του ατόμου μέσω παρέμβασης στις γνωσίες, στις ιδέες, στους "φακούς" μέσα από τους οποίους βλέπει τον κόσμο. Μέσα στο νου σχηματίζονται οι έννοιες και ανάβουν οι σπίθες που εκκινούν τα συναισθήματα. Από εκεί πηγάζουν λοιπόν οι αντιδράσεις μας και κατά συνέπεια ο χαρακτήρας μας. Στην προσέγγιση αυτή μιλάμε ξεκάθαρα για ψυχική νόσο και δυσλειτουργικά μοτίβα, όχι όμως με την έννοια της "κοινωνικής στάμπας", αλλά περισσότερο ως λανθασμένους τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών της ζωής τους οποίους μπορούμε να αλλάξουμε μέσω παρεμβάσεων στις σκέψεις και στα συναισθήματά μας. Ο θεραπευτής και ο πελάτης είναι συνεργάτες και οδεύουν μαζί στο μονοπάτι προς την θεραπεία. Ο πελάτης έχει να κάνει αρκετή δουλειά με τον εαυτό του και η προσέγγιση αυτή δεν "κάνει" για "τεμπέληδες" που τα περιμένουν όλα έτοιμα από τον θεραπευτή. Μέσω δοκιμών και προσπαθειών ο καθένας βρίσκει το δρόμο του και βαδίζει προς την καλυτέρευση της ζωή του. 

Εκτός των παραπάνω βασικών ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων έχουν αναδυθεί πολλές παραλλαγές που έχουν λιγότερους ή περισσότερους οπαδούς η καθεμία. Αξίζει να αναφερθεί η συστημική ψυχοθεραπεία που εμπλέκει όλα τα περιβάλλονται μέσα στα οποία ζει ο άνθρωπος ,τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους και όλες τις πλευρές της ύπαρξής του για να τον βοηθήσει να βρει λύση στα προβλήματά του. Επίσης το mindfulness (ανήκει στις γνωσιακές συμπεριφοριστικές θεραπείες) που δανείζεται αρχές και τεχνικές της βουδιστικής φιλοσοφίας με στόχο να απελευθερώσει το άτομο από τον σύγχρονο , γεμάτο άγχος τρόπο ζωής που τον εγκλωβίζει σε δυσλειτουργικά μοτίβα συμπεριφοράς. Ή ακόμη και άλλες μορφές θεραπείας πιο ιδιαίτερες, όπως η σωματική θεραπεία ή to EMDR. Δεν πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι υπόθεση δυο ατόμων πάντα. Υπάρχει η ομαδική θεραπεία όπου ένα γκρουπ ατόμων που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα ή τους ενώνουν κοινοί στόχοι συνιστούν μια ομάδα θεραπείας ή ακόμη η θεραπεία ζεύγους ή άλλοι εναλλακτικοί τρόποι όπως οι ομάδες balint και διάφορες άλλες μορφές.

Όποια όμως και να είναι η κύρια προσέγγιση πάνω στην οποία εκπαιδεύτηκε κάθε θεραπευτής, θεωρώ πως θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τον άνθρωπο που έχει απέναντί του και τις ιδιαίτερες συνθήκες μέσα από τις οποίες πηγάζουν τα προβλήματά του, διαιωνίζονται και επηρεάζουν αυτόν και τους γύρω του. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Άλλος μπορεί να βοηθιέται ιδιαίτερα από μια επανορθωτική σχέση με τον θεραπευτή ή θεραπεύτρια , κάτι που συναντάμε συχνά σε ψυχαναλυτικού τύπου θεραπείες, ενώ άλλος χρειάζεται απλά μια ενθάρρυνση και σεβασμό της προσωπικότητάς του για να εκπληρώσει τους στόχους του στη ζωή. Έτσι, καλό είναι να χρησιμοποιούνται αρχές και τεχνικές από διάφορες προσεγγίσεις ώστε να έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Τα τελευταία χρόνια πολλοί είναι αυτοί που συνηγορούν σε ένα τέτοιο μοντέλο και προωθούν την Συνθετική Ψυχοθεραπεία, έναν κλάδο που συνδυάζει τις βασικές προσεγγίσεις, όμως με συγκροτημένο τρόπο και με βασισμένη πάνω σε ενδείξεις κλινική πρακτική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι μονομέρεια δεν βοήθησε ποτέ κανέναν. Σίγουρα ένα πολυσυλλεκτικό μοντέλο θα αποδειχθεί περισσότερο αποτελεσματικό και θεωρώ πως με τα χρόνια θα επικρατήσει. Ακόμη, δεν πρέπει να αφήνουμε στην άκρη άλλους εναλλακτικούς τρόπους "θεραπείας" όσο και να μας κακοφαίνεται εμάς τους ψυχολόγους. Υπάρχουν άνθρωποι που βοηθήθηκαν από πνευματικούς καθοδηγητές και απάλυναν τον πόνο τους μέσω της θρησκείας ή άλλοι που βρήκαν εναλλακτικούς τρόπους εκτόνωσης μέσω της γυμναστικής ή της τέχνης (άλλωστε υπάρχει και ο κλάδος της εικαστικής ψυχοθεραπείας). Οπότε, δεν θα πρέπει να είμαστε καχύποπτοι και αρνητικοί απέναντι σε τέτοιες προσπάθειες αλλά να τις αγκαλιάζουμε και να τις μελετάμε, φτάνει να βοηθάνε τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας ως πελάτη και ως συνάνθρωπο και να μην βλάπτουν. Τέλος, θα πρέπει να σημειώσω, πως εκτός από τους ψυχιάτρους και ψυχολόγους , και άλλοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες ψυχοθεραπείας, φτάνει να έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση. Αν και στην Ελλάδα, οι κυριότεροι κλάδοι που ασχολούνται με την ψυχοθεραπεία είναι αυτοί της ψυχολογίας και ψυχιατρικής.

Αναφορικά με την εκπαίδευση στην Ελλάδα, υπάρχουν τόσες πολλές εναλλακτικές επιλογές που συχνά "μπερδεύουν" έναν νέο επαγγελματία και "χάνεται" στο τέλος στην αναζήτηση του καλύτερου τρόπου εκπαίδευσης που θα τον προετοιμάσει για το απαιτητικό του επάγγελμα. Εκτός από τα μεταπτυχιακά κλινικής ψυχολογίας στα δημόσια πανεπιστήμια μέσα από τα οποία μπορεί κάποιος να αποκτήσει πολλές θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις σχετικές με το αντικείμενο για το οποίο συζητάμε, υπάρχουν επίσης πολλές ιδιωτικές σχολές όπου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει προγράμματα εκπαίδευσης πάνω σε συγκεκριμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Όμως, συνήθως οι απαιτήσεις είναι υψηλές, τα χρήματα και οι ώρες που οφείλει να αφιερώσει κανείς είναι πολλές και δεν έχουν όλοι οι φοιτητές τις δυνατότητες αυτές. Εκεί είναι που αρχίζει η αναζήτηση και ο δρόμος  αυτός της επαγγελματικής ολοκλήρωσης που συχνά είναι ατελείωτος και συνεχίζεται για όσα χρόνια ασκεί κάποιος το επάγγελμα. Και αυτό γιατί η εκπαίδευση δεν σταματάει ποτέ. Ειδικά σε ένα αντικείμενο σαν κι αυτό  που έχει να κάνει με την ανθρώπινη ψυχή. Ότι πιο πολύτιμο έχουμε . Αναφορικά με την ιατρική εκπαίδευση των ψυχιάτρων, είναι κι αυτή πολύ απαιτητική, χρειάζεται πολύ διάβασμα και εξαντλητικές ώρες δουλειάς μέσα στα νοσοκομεία ή τις υπόλοιπες δομές υγείας. Πάντως, τίποτε δεν κερδίζεται εύκολα. Είναι ένας αγώνας προς το καλύτερο με στόχο να δώσουμε τον καλύτερό μας εαυτό στη δουλειά αυτή αλλά  να κερδίσουμε και οι ίδιοι την δική μας, την προσωπική μας ευτυχία.

Smaragda Skordi - psychologist